Shqipëria në Epokën e Drejtësisë Hibride: A Mundet SPAK-u të Rishkruajë Kodin Moral të një Kombi?

Shkruar nga Bardhi Quku, Agora News, 26 Gusht 2025Tiranë – Imagjinoni një treg të vogël në zemër të Tiranës, ku shitësit ofrojnë fruta të freskëta dhe turistët pinë kafe nën hijen e palmave. Kjo është Shqipëria e vitit 2025, një vend që The New York Times e quajti dje “një destinacion që po kap momentin e saj në diell”. Por nën sipërfaqen e kësaj pamjeje idilike, ka një tjetër treg – një treg i padukshëm, ku blen dhe shitet besimi publik, ku kontratat e korrupsionit ndërtohen me lehtësinë e një postimi në X, dhe ku drejtësia përpiqet të gjejë rrugën në një labirint politik. Në qendër të këtij tregu qëndron Prokuroria e Posaçme Kundër Korrupsionit dhe Krimit të Organizuar (SPAK), një institucion që mbart shpresën për të rishkruar kodin moral të Shqipërisë. Por, ndërsa 2025-a po i afrohet fundit, pyetja mbetet: a mundet SPAK-u të godasë kokat e larta të politikës, apo do të mbetet një lojtar periferik në një lojë të kontrolluar nga elitat?Drejtësia në një Botë të Hiper-LidhurNë epokën e globalizimit – ose, siç do ta quaja unë, “Bota 4.0” – Shqipëria është një mikrokosmos i një fenomeni më të gjerë: beteja mes drejtësisë dhe pushtetit në demokraci të brishta. SPAK-u, i krijuar me mbështetjen e partnerëve perëndimorë, është si një startup teknologjik i drejtësisë, i ngarkuar me misionin për të çmontuar rrjetet e korrupsionit që lidhin politikën, biznesin dhe krimin. Deri në fund të 2025-ës, ky startup pritet të japë rezultate konkrete për disa dosje të nxehta: aferën e incineratorëve, çështjen “Partizani” të ish-kryeministrit Sali Berisha, dosjen “21 Janari” të vrasjeve të 2011-ës, dhe lidhjet e dyshimta të ish-agjentit të FBI-së Charles McGonigal me elitat shqiptare.Sipas raportit të SPAK-ut për 2024-ën, 33 ish-zyrtarë të lartë janë hetuar dhe 19 çështje janë dërguar në gjyq – një shenjë premtuese e aktivitetit. Por, si një programues që përpiqet të gjejë një bug në një kod të ndërlikuar, SPAK-u po lundron në një sistem ku linjat mes të drejtës dhe të padrejtës janë të turbullta. Afera e incineratorëve, me miliarda lekë të dyshuara të shpërdoruara, mund të çojë te figura të larta të Partisë Socialiste, përfshirë ish-ministra të afërt me kryeministrin Edi Rama. Dosja “McGonigal” hedh dritë mbi lidhjet e dyshimta mes elitave shqiptare dhe aktorëve ndërkombëtarë, ndërsa çështja “Partizani” ka vënë në shënjestër Berishën, një ish-lider karizmatik tani nën arrest shtëpiak. Megjithatë, asnjë nga këto dosje nuk ka prekur ende kokat e vërteta të pushtetit – një shenjë se tregu i drejtësisë shqiptare është ende i manipuluar nga lojtarët e vjetër.Pse Kokat e Larta Mbeten të Paprekura?Për të kuptuar ngurrimin e SPAK-ut, le të imagjinojmë politikën shqiptare si një rrjet nervor artificial, ku nyjet kryesore – Rama, Berisha, kryebashkiaku i Tiranës Erion Veliaj, dhe ish-presidenti Ilir Meta – janë të lidhura me një sistem të ndërlikuar interesash. Të prekësh një nyje mund të destabilizojë të gjithë rrjetin, dhe SPAK-u, pavarësisht pavarësisë së tij të deklaruar, duket se e di këtë. Ka disa arsye pse kokat e larta mbeten të paprekura:

1. Sistemi i “Firewall-it” Politik: Elitat shqiptare, si Rama dhe Veliaj, kanë ndërtuar një mur mbrojtës përmes kontrollit të mediave dhe institucioneve. Për shembull, Veliaj ka sfiduar hetimet për incineratorët me padi kundër SPAK-ut, duke treguar se elitat mund të përdorin ligjin për të mbrojtur veten. Rama, nga ana tjetër, ka krijuar një narrativë të “Shqipërisë 2030” që e pozicionon atë si një lider i domosdoshëm për stabilitetin, duke e bërë të vështirë për SPAK-un të veprojë pa rrezikuar trazira politike.
2. Burime të Kufizuara në një Botë të Pafundme: SPAK-u është si një smartphone i avancuar që punon me një bateri të dobët. Raporti i Komisionit Evropian i qershorit 2025 thekson se SPAK-u ka mungesë stafi dhe infrastrukture, çka e pengon të trajtojë dosje komplekse si “McGonigal” apo “Inceneratorët”, të cilat kërkojnë bashkëpunim ndërkombëtar dhe vite hetimesh. Në një botë ku çdo postim në X mund të ndryshojë narrativën publike, SPAK-u lëviz me ngadalësi të një epoke analoge.
3. Frika nga “Debugging” i Sistemit: Goditja e figurave si Rama ose Veliaj mund të shkaktojë një “crash” të sistemit politik, duke penguar negociatat me BE-në, të cilat tashmë janë të komplikuara nga vetoja greke. SPAK-u duket se po zgjedh një qasje graduale, duke u fokusuar te figura si Berisha, i cili, pavarësisht ndikimit të tij, është më i dobët për shkak të sanksioneve amerikane dhe moshës. Kjo strategji mund të jetë pragmatike, por rrezikon të ushqejë cinizmin e publikut.
4. Një Trashëgimi e Koduar për Dështim: Siç tregon historia shqiptare – nga dështimet e nismave anti-korrupsion në vitet 1990 te instrumentalizimi i gjyqësorit nën qeveritë e mëparshme – drejtësia ka qenë gjithmonë një lojë e manipuluar. SPAK-u, pavarësisht mbështetjes nga SHBA-ja dhe BE-ja, operon në një kulturë ku elitat kanë mësuar të lundrojnë mes rregullave dhe pasojave.

Fati i Opozitës dhe BerishësNë Parlamentin e ri që do të formohet në shtator 2025, opozita, e udhëhequr nga Sali Berisha, ndodhet në një pozicion të vështirë. Berisha, si një softuer i vjetër që ende drejton një sistem të rëndësishëm, mbetet një forcë polarizuese, por sanksionet amerikane dhe hetimet e SPAK-ut për “Partizani” e kanë dobësuar atë. Partia Demokratike, e ndarë mes tij dhe Lulzim Bashës, ka dështuar të ofrojë një alternativë të qartë ndaj Ramës. Postimet në X tregojnë se Berisha po përqendrohet te akuzat kundër Ramës dhe Veliajt, por pa një strategji kohezive, opozita rrezikon të mbetet një zë i dobët në Parlament, duke u kufizuar te protestat dhe bojkotet, si në 2023-ën.Në afat të gjatë, fati i opozitës varet nga aftësia për të ndërtuar një “aplikacion” të ri politik – një lidership të ri dhe një narrativë që apelon te votuesit e rinj dhe të pavendosur. Partitë e reja, si Mundësia e Agron Shehajt, mund të fitojnë terren, por pa një bashkim të opozitës, Rama do të vazhdojë të dominojë tregun politik.Një Kod për të ArdhmenSPAK-u është si një programues që përpiqet të rishkruajë kodin e një kombi në një botë ku rregullat ndryshojnë shpejt. Deri në fund të 2025-ës, ka shpresë që dosje si “Inceneratorët” dhe “Partizani” do të sjellin rezultate konkrete, por pa goditjen e kokave të larta, besimi publik – ajo valutë e çmuar e demokracisë – do të vazhdojë të bjerë. Sipas një sondazhi të Komisionit Evropian në 2025, vetëm 47% e shqiptarëve besojnë se drejtësia është e pavarur. Nëse SPAK-u dështon të ndryshojë këtë perceptim, Shqipëria rrezikon të mbetet e bllokuar në një cikël të pafund të premtimeve të parealizuara.Në Tiranën e 2025-ës, ku turistët shijojnë kafen dhe vullnetarët pastrojnë malet, ka një shpresë të heshtur se SPAK-u mund të jetë çelësi për të hapur një kapitull të ri. Por, siç më tha një taksist i mençur në Bulevardin Dëshmorët e Kombit, “Drejtësia është si një kafe e mirë – duhet kohë dhe kujdes për ta bërë siç duhet.” A do të ketë kohë SPAK-u për të servirur këtë kafe, apo do të mbetemi duke pritur në radhë?Shkruar nga Bardhi Quku për Agora News. Për më shumë analiza dhe lajme, vizitoni www.agoranews.al.