Realiteti sot dhe OKB!

Fatjon Malaj/ Ndërhyrja e Rusisë në Ukrainë bëri të qartë se OKB-ja, e cila u krijua për mbrojtjen e paqes dhe sigurisë, nuk mund të përmbushë pritshmëritë e bashkësisë ndërkombëtare në këtë drejtim.

Pavarësisht dekolonizimit të shumë shoqërive, zhvillimit të së drejtës ndërkombëtare dhe disa sukseseve në fusha të tilla si tregtia e lirë, të drejtat e njeriut dhe operacionet paqeruajtëse, OKB-ja nuk ka qenë po aq e suksesshme në ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare.

Në thelb ka disa arsye të ndryshme të këtij dështimi. E para janë karakteristikat strukturore të OKB-së, veçanërisht të KS (Këshilli Sigurimit) të OKB-së.

Fakti që anëtarëve të përhershëm të Këshillit, SHBA-së, Kinës, Rusisë, Anglisë dhe Francës, u është dhënë autoriteti për të vënë veton veç e veç ndaj projekt-rezolutave, tregon se sistemi është krijuar për të punuar në mënyrë të paevitueshme me konsensusin dhe në përputhje me interesin e këtyre pesë vendeve.

Sistemi i KS të OKB-së – për shkak të kësaj natyre – funksionon si një strukturë politike që vepron për të mbrojtur interesat e anëtarëve të përhershëm dhe të shteteve që ata i konsiderojnë të përshtatshme, në vend që të garantojë paqen dhe sigurinë globale. Në rastet e kufizuara ku funksiononte sistemi paqeruajtës i OKB-së, sistemi mund të funksiononte vetëm për interesat e përbashkëta të anëtarëve të tij të përhershëm. Një pasojë tjetër e kësaj natyre të sistemit të KS të OKB-së është se sistemi shpeshherë dështon të funksionojë.

Fakti është se një tjetër element që shpesh nuk është i mundur, është se p.sh. që anëtarët e përhershëm që veprojnë në të njëjtin drejtim, parashikohet  marrja e një vendimi me konsensus të përbashkët nga këta pesë antar e kjo shpesh ka shkaktuar bllokimin e sistemit.

Sot duke parë zhvillimet mund të thuhet se kjo situatë është bërë shumë më e theksuar. Fakti që rendi aktual i marrëdhënieve ndërshtetërore ka ndryshuar shumë në krahasim me periudhën kur u krijua OKB-ja, bën që sistemi i OKB-së të largohet më shumë nga realitetet e sotme politike dhe të vështirësojë funksionimin e tij.

Në strukturën aktuale politike ndërkombëtare, SHBA, Kina, Rusia dhe shumë qendra pushteti si India janë formuar dhe janë përfshirë në një konkurrencë intensive ekonomike dhe ushtarake me njëra-tjetrën e cila vështirëson ndjeshëm funksionimin e sistemit. Konfliktet e interesit dhe ndarja midis fuqive të mëdha kanë kufizuar gjithashtu shumë efektivitetin e mundshëm të KS të OKB-së për të ndaluar konfliktet e zgjatura në Siri si dhe në Libi.

Nga ana tjetër, OKB-ja, me natyrën e saj sistematike, vështirë se mund të funksionojë kundër anëtarëve të përhershëm të KS. Sepse kur shteti ose shtetet që kërcënojnë ose prishin paqen janë në mesin e anëtarëve të përhershëm, këto vende bllokojnë KS të OKB-së duke përdorur të drejtën e vetos.

Përfshirja e një ose më shumë prej këtyre shteteve në konfliktet e armatosura në shumë pjesë të botës, edhe pse në mënyrë indirekte, bën që KS e OKB-së të bëhet jofunksionale në ruajtjen e paqes dhe sigurisë. Për shkak të të drejtës së vetos, një anëtar i vetëm mund të drejtojë/kushtëzojë të gjithë procesin e vendimmarrjes së KS të OKB-së, duke e bërë pjesën tjetër të botës joefektive dhe duke bllokuar rrugën për paqe.

Arsyeja e dytë për dështimin e sistemit paqeruajtës të OKB-së është mungesa e autonomisë buxhetore. Një arsye tjetër për joefektivitetin e sistemit të OKB-së është se disa vende, veçanërisht SHBA-ja, kontribuojnë në buxhetin e përgjithshëm të OKB-së me një ritëm të lartë dhe e përdorin këtë situatë për efektin dhe influencën e tyre në OKB.

Që nga viti 2021, afërsisht 22 përqind e buxhetit të përgjithshëm të OKB-së sigurohet nga SHBA, 12 përqind nga Kina, 8.5 përqind nga Japonia dhe 6 përqind nga Gjermania. Kjo tregon se këto vende, veçanërisht SHBA-të, kanë mundësi të ndikojnë në shumë aktivitete të OKB-së në drejtimin që e shohin të arsyeshme.

Një arsye tjetër që mund t’i shtohet dy arsyeve të përmendura deri më tani është se OKB-ja nuk ka një element strukturor për të zbatuar vendimet e saj për ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare.

Kur KS e OKB-së është në gjendje të marrë një vendim pavarësisht nga vështirësitë e përmendura, nuk ka asnjë element strukturor që do të sigurojë zbatimin e vendimit në fjalë duke përdorur faktorë shtrëngues nëse është e nevojshme.

Fakti që shtetet anëtare kanë fuqinë për të zbatuar ose siguruar zbatimin e vendimeve detyruese të marra, bën që vendimet ose të mos zbatohen fare ose të zbatohen kur fuqitë e mëdha e shohin të arsyeshme të jenë aktive.

Lidhur me përmirësimin e funksionimit janë bërë propozimet për reforma si rritja e numrit të anëtarëve të përhershëm të KS të OKB-së, rritja e transparencës, llogaridhënies dhe efikasitetit të sekretariatit të OKB-së, përmirësimi i strukturës së tij financiare dhe përmirësimi i diversitetit dhe cilësive demokratike përmes zbatimit të një sistemi votimi përfaqësues. .

Fakti që procesi aktual i reformave fokusohet kryesisht në parandalimin e konflikteve në kuadrin e mbrojtjes së paqes dhe sigurisë ndërkombëtare nëpërmjet masave të drejtpërdrejta, mund të perceptohet si dëshmi se ndërprerja e konflikteve të armatosura kërkon ndryshime rrënjësore dhe jo përmirësime të pjesshme.

Për shkak të konflikteve të nisura deri më tani e veçanërisht konfliktit Rusi-Ukrainë në thelb shihet se OKB-ja që të jetë efektive, duhet ndryshuar tërësisht struktura e saj bazë dhe ajo duhet shndërruar në një strukturë ndërshtetërore, madje edhe në një “strukturë mbishtetërore” që mund të funksionojë krejtësisht ndryshe.

Në këtë kontekst, në vend që të rritet numri i anëtarëve të përhershëm të KS me pjesëmarrjen e shteteve si India, Japonia dhe Gjermania, është e nevojshme të krijohet një sistem që parashikon heqjen e sistemit të vetos dhe marrjen e vendimeve detyruese me pjesëmarrjen e të gjitha shteteve.

Edhe nëse jo në çështje të tjera, në një çështje themelore siç është mbrojtja e paqes dhe sigurisë, është e rëndësishme për të gjitha vendet duke pranuar interesat e bashkësisë ndërkombëtare në lidhje me paqen, jo interesat e vendeve të caktuara.


Është thelbësore të krijohet një strukturë në të cilën vendimet që do të jenë detyruese mund të merren me shumicë të cilësuar, jo njëzëri.

Megjithatë, edhe nëse të gjitha këto mund të realizohen dhe mund të merren vendime në kohë dhe të duhura, nuk do të jetë e mundur të mbrohet efektivisht paqja dhe siguria nëse nuk krijohet një mekanizëm efektiv për zbatimin.

Me fjalë të tjera, krijimi i mekanizmave efektivë që do të sigurojnë zbatimin e rezolutave të OKB-së është po aq i rëndësishëm sa edhe vetë rezolutat.

Strategjia e OKB-së duhet të fokusohet në miratimin e strategjive nga poshtë-lart që bazohen në njohuritë lokale dhe mënyrën më të mirë për të inkurajuar njerëzit për paqe, në vend që të mbështeten në marrëveshjet nga lart-poshtë dhe zgjedhjet me elitat. Në këtë kontekst, duhet synuar hartimi dhe krijimi i një sistemi të ri që do të aktivizojë mekanizmat e fuqisë për zbatimin e vendimeve, duke marrë parasysh ndryshimin e balancave të fuqisë në botë.

Edhe pse nuk do të jetë e mundur të krijohet një strukturë ushtarake e lidhur me OKB-në dhe e aftë për të vepruar me rezolutat e OKB-së, është e nevojshme të hartohet një sistem që do të mundësojë aktivizimin e elementëve ekonomiko-tregtar dhe politik kundër shtetit ose shteteve agresore. Në këtë pikë, mund të krijohet një sistem efektiv për pjesëmarrjen e organizatave rajonale në rezolutat e OKB-së.

Është i rëndësishëm zbatimi i propozimeve të reformave të bëra deri më tani për çështje që indirekt ndikojnë në ruajtjen e paqes, si respektimi i të drejtave të njeriut, mbrojtja e mjedisit natyror, zhvillimi, reduktimi i varfërisë dhe ndihma humanitare. Qasja e re që mund të miratohet në këtë kontekst mund të jetë zbatimi i vendimeve dhe praktikave brenda OKB-së nëpërmjet një procesi federal “shumë-strukturuar” që përfaqëson në mënyrë të drejtë ose të paktën merr parasysh rajone, kultura dhe besime të ndryshme të botës.

Rekomandimet në fjalë mund të shihen si shumë të vështira për t’u zbatuar apo edhe si të pamundura për t’u zbatuar. Megjithatë, si në çdo shoqëri, ekzistenca dhe paqja e bashkësisë ndërkombëtare në thelb varet nga ruajtja e mjedisit të paqes. Për të arritur këtë, kërkimi i një sistemi efektiv duhet të jetë prioriteti i çdo shteti dhe çdo individi dhe duhet të arrihet disi.

Leave a Reply

Your email address will not be published.