Është dhjetor dhe ndoshta sot është dita më e ftohtë e dimrit që ka zbritur tashmë në Chikago.
Megjithëse koha është me diell, temperatura e ulët diku në minus 25 e bën të vështirë ecjen në këmbë në rrugët plot akull dhe dëborë të parkut përpara Kolegjit të Kolumbias. Chikago, qyteti i erës dhe i historive legjendare të mafies italiane, në fakt është një prej qyteteve më të bukura të Amerikës. Parqet publike janë të mbushura me vepra arti si askund tjetër dhe një numër i madh kolegjesh private e kanë qendrën në këtë qytet. Kam udhëtuar gjatë për të ardhur këtu dhe kam takuar një person, i cili sapo ka hedhur në qarkullim një libër mjaft të komentuar nga ekspertët e çështjeve sovjetike.
Libri i prof. Robert Buchar, një emigrant politik i larguar nga Çekosllovakia në 1980, flet mbi prapaskenat e lëvizjeve antikomuniste të viteve ‘89-‘90 në bllokun lindor. Një libër që ka ngjallur jo vetëm kureshtje, por edhe debate të shumta. “Kush e rrëzoi komunizmin?”, pyet prof. Buchar në librin e tij. Forca e popujve të nënshtruar për vite me radhë nga brutaliteti sovjetik? Shërbimet sekrete perëndimore? Apo vetë KGB-ja sovjetike nëpërmjet një skenari gjenial të hartuar në heshtje për vite me radhë? Për të gjitha këto, prof. Robert Buchar, flet në emisionin “Exclusive”. Dyshimet për një rrëzim të mundshëm të ideologjisë komuniste nga vetë sovjetikët mund ta kenë fillimin e tyre në një natë të ftohtë dimri, teksa nga një aeroport i vogël në pyjet e Finlandës largohej një oficer i lartë i Shërbimit Sekret Sovjetik KGB. Anatoli Golicin arratisej për në SHBA së bashku me një sërë dokumentesh shumë të rëndësishme të marra nga arkivi sekret rus.
Dokumentet që për herë të parë binin në dorën e Drejtorisë së Kundërzbulimit amerikan, do të surprizonin ata shumë pak persona, që i analizuan gjatë një procesi të gjatë konsultimi me personin që i sillte me vete. Për herë të parë amerikanët mësuan mbi ekzistencën e Drejtorisë se Disinformacionit të sapokrijuar nga KGB, e cila kishte si mision përgatitjen e një plani afatgjatë jo vetëm për manipulimin e ngjarjeve në bllokun sovjetik, por edhe për të ardhmen e saj. Informacioni i sjellë nga Golicin ishte aq futurist, saqë shumë pak persona u besuan këtyre dokumenteve, duke bërë që dezertori sovjetik dalëngadalë të shndërrohej në një çështje pa shumë interes për zbulimin amerikan. Në 1982-shin, Golycin, tashmë qytetar amerikan, dorëzoi një analizë supersekrete pranë CIA-s, ku parashikonte se në katër vitet e ardhshme Bashkimi Sovjetik do të udhëhiqej nga një lider liberal, i cili do të sillte reforma shumë të mëdha. Sistemi sovjetik do të liberalizohet dhe ky liberalizim do të ishte “spektakolar e impresiv”.
Roli i Partisë Komuniste dhe monopoli i saj do të shuheshin dalëngadalë, KGB do të reformohej, disidentët e brendshëm dhe të jashtëm do të lejoheshin të merrnin pjesë në qeveritë e krijuara. Klube politike do të lejohej të formoheshin, si dhe emrat e njohur të disidencës do të kishin mundësi të formonin parti politike alternative. Censura do të hiqet, lejimi i librave, filmave apo artit të ndaluar do të lejohet për publikun. Të gjitha këto nën lidershipin e njerëzve të përzgjedhur nga një program i studiuar dhe i përgatitur prej kohësh nga njëra prej drejtorive më sekrete të KGB, Direktorati D, apo Zyra e Disinformacionit. Nga 148 çështje të parashtruara në analizën e Golicin, 139 u vërtetuan si të sakta deri në fillimin e 1990, megjithëse për një kohë të gjatë askush nga analistët seriozë të CIA-s nuk e kishte menduar se këto ngjarje do të precipitonin tamam si në një skenar filmi të shkruar nga një mjeshtër i madh i regjisurave.
Prof. Buchar. Ju falënderoj që pranuat të bënit këtë bisedë me ne sot për pikëpamjet tuaja në lidhje me një pjesë shume të rëndësishme të historisë sonë të përbashkët. Megjithatë, para se ne të vazhdojmë mbi këtë teme, a mundeni të na thoni diçka për veten. Si keni mundur të arratiseni nga Çekosllovakia dhe të mbërrinit këtu në këtë Universitet të njohur në Çikago?
Në fakt, është një histori paksa e gjatë. Munda të arratisem nga Çekosllovakia në 1980 së bashku me gruan time, në Austri. Pasi qëndrova për 8 muaj si refugjat në një kamp, m’u dha statusi i refugjatit politik për në Amerikë. Erdha në Amerikë në shkurt të 1981-shit dhe qëndrova në Salt Lake Siti për 8 vjet, ku punova në Televizionin CBS. Ndërkohe m’u ofrua ky pozicion që kam sot në Kolegjin e Kinematografisë dhe Arteve në Kolumbia në Chikago, ku jap mësim në kinematografi. Jam këtu që prej 1990.
Si emigrant politik që ishit, çfarë ju bëri të interesoheshit mbi çështjen e rënies së komunizmit? U arratisët nga ajo botë, e latë pas atë sistem, filluat një jetë të re në Amerikë. Çfarë ju shtyu të shkonit mbrapsht dhe të ndiqnit gjurmët tuaja në atë vend?
Një pyetje shumë interesante. Në fakt mendova se nuk do të kthehesha më kurrë në vendin tim. Edhe gjatë ’89-s nuk u fokusova shumë në ato që po ndodhnin atje. Nuk u interesova shumë pasi më duhet të them se 10 vite më parë, kur po përgatitesha të arratisesha, nga kontaktet e mia mësova se një ndryshim në sistem po përgatitej dhe rezultatet do të ishin jo ato që mendoja. Kështu që kur më pyetën në atë kohë se në cilën anë do të doja të isha, thashë: Jo nuk dua të përfshihem, por dua të iki prej këtej se nuk shikoj ndonjë të ardhme. Kështu që ika, por më duhet të them që nuk e prisja që të vinte kaq shpejt ky ndryshim. Kështu që, kur lëvizja filloi, nuk është se tregova ndonjë interes të madh për të. Në 1999-n, kur kisha një vit leje nga Universiteti, vendosa të bëj diçka. Mendova se një projekt mbi kinematografinë çeke do të ishte mjaft interesant. Kinemaja çeke kishte vdekur dhe doja të zbuloja se çfarë kishte ndodhur me ata njerëz që kisha lënë pas. Ku ishin tani dhe çfarë bënin? Vendosa dhe u ktheva në Pragë, ku bëra një dokumentar. Dokumentari quhet “Velvet Hangover”, ku trajtoja historinë e kinematografisë çeke. Ndërkohë, tek xhiroja për këtë dokumentar zbulova se shumë gjëra që dëgjoja në Pragë, nuk përputheshin me ato që kisha dëgjuar mbi lëvizjen e ’89-s. Kishte shumë gjëra të çuditshme. Kështu që vendosa të zbuloja më shumë. Ideja për të parë se çfarë fshihej pas historisë zyrtare, më intrigonte. E dija se një punë e tillë ishte shumë e vështirë, por edhe e rrezikshme. Po debatoja me veten time nëse do të doja t’i hyja një pune kaq të vështirë, ku të shpenzoja gati 5 vjet të jetës sime. Kështu që diku në 2003-shin apo fillimin e 2004-s shkova në Pragë dhe u ula të bisedoja me Peter Cibulken, një disident i njohur dhe i burgosur politik. E pyeta se çfarë mendonte për idenë time, nëse përpiqesha të hulumtoja dhe t’i tregoja prapaskenat e ngjarjeve të 89-s? Më tha: Po duhet ta bësh dhe, nëse ti nuk e bën, askush këtu tek ne nuk do t’i tregojë këto ngjarje. Këto fjale të tij më mbetën në mendje, teksa fluturoja për në Chikago, ku isha në dilemë se çfarë të bëja, por inkurajimi i tij më bëri që ta vendosja përpara se avioni të ulej. Kështu që prej asaj dite kam shpenzuar shumë kohë në kërkimet e mia për këtë temë. Botova librin, të cilin tashmë ju e keni, gjithashtu dokumentarin që do të dalë së shpejti.
Ju pyeta më parë për fjalët e famshme të Vaclav Havel: “Komunistët janë zhdukur, ata na e dhanë pushtetin ne”. Sa të vërteta janë këto fjalë, duke i parë pas 20 viteve?
Jo, sigurisht që jo. Shikoni, përshtypja e përgjithshme është që atë kohë pati një kryengritje dhe forca e popullit e mposhti atë regjim, duke rrëzuar komunistët dhe duke ndryshuar historinë. Për mua, e gjithë kjo nuk është e vërtetë. Dokumentet që po dalin për këtë çështje, por që askush nuk dëshiron më t’i lexojë, tregojnë një histori krejt ndryshe. Forca e popullit nuk kishte të bënte fare me këtë çështje. E gjithë lëvizja antikomuniste apo rënia e komunizmit ishte një skenar i përgatitur dhe i orkestruar nga Moska. Duhet ta kuptoni që, nëse ai regjim do të mbijetonte, duhej patjetër të ndryshonte fasadën.
Ne të gjithë e dimë se e ashtuquajtura “Pranvera e Pragës”, një periudhë e liberalizimit politik në Çekosllovaki, filloi me reformat “Alexander Dubcek”. Për shkak të frymës që sollën këto reforma, Ushtria e Kuqe pushtoi Çekosllovakinë. Megjithatë, pothuajse 20 vjet më vonë Ushtria e Kuqe nuk lëvizi. Një pas një regjimet komuniste ranë dhe BS, i cili për dekada me radhë kishte ndërmarrë veprime të pamëshirshme ushtarake për të ndaluar çdo kërcënim për sundimin komunist, u tregua pasiv. Çfarë kishte ndryshuar?
Shikoni, Lëvizja e Pragës është një tjetër histori shumë interesante, pasi pati një lëvizje të vërtetë, e cila më vonë u manipulua dhe u shfrytëzua për ngjarjet e ’89-s. Shumë nga liderët e kësaj lëvizjeje u rekrutuan më vonë nga Shërbimi Sekret Çek, histori kjo e përsëritur, pasi burgjet në Çekosllovaki janë përdorur gjithmonë për rekrutime të disidentëve.
Të gjitha regjimet komuniste në Lindje, të cilat kishin mbrojtur veten në mënyrën më të pamëshirshme për 40 vite me radhë, papritur u rrëzuan në sinkronizëm të përsosur në pothuajse shtatë muaj. Çdonjëri nga këto regjime u tërhoq pa probleme dhe (përveç luftës së shkurtër në Rumani) transferoi paqësisht pushtetin. Çfarë ndodhi?
Sipas dokumenteve të zbuluara nga Vladimir Bukovski në arkivin e KGB-së në Moskë dhe mikut të tij Pavel Stroilov, i cili punonte në librarinë “Gorbachov”, ka pasur një plan të qartë, të përgatitur nga KGB dhe Andropovi që në vitet ’70. KGB, një prej grupimeve më të mirinformuara të Bashkimit Sovjetik, e kishte kuptuar se ky regjim nuk mund të mbijetonte më ekonomikisht në këtë mënyrë. Prandaj ideologjia duhej të largohej. Në këtë mënyrë KGB filloi të përgatiste një plan, një plan të veprimeve dhe ndryshimeve. Sipas dokumenteve të sipërpërmendura, Andropovi krijoi në mesin e viteve ‘70 një institut, “Think Tank”, në Austri, ku ekonomistë dhe politikanë jepnin mendime mbi reforma ekonomike në një ekonomi të centralizuar.
Ka një perceptim se Bashkimi Sovjetik dhe blloku komunist ranë në kolaps për shkak të gabimeve të mëdha ekonomike. Kjo është arsyeja pse në vitet ’70-’80 disa historianë besonin se, nëse sistemi komunist nuk do të kryente reforma, do të binte në kolaps. Ju si mendoni?
Sigurisht që kjo ishte edhe arsyeja për ndryshime, sidomos kur plani i presidentit Regan u vu në veprim. Unë mendoj që ishte plani ushtarak i Reganit që ndihmoi në falimentimin ekonomik të Bashkimit Sovjetik.
Pra, ju e besoni atë që historianët amerikanë në përgjithësi kanë shkruar dhe kanë argumentuar se në fakt ishte programi mbresëlënës ushtarak i presidentit Regan arsyeja që shkakton rënien e Bashkimit Sovjetik. Fakti që rusët shpenzonin gati 50% të GDP për ushtrinë është një fakt. Si mendoni ju?
Po, është e vërtetë, por nuk është diçka e re për historinë ruse. Ka ndodhur disa herë që ekonomia ruse ka qenë në prag të kolapsit dhe ata kanë ndërmarrë disa reforma si perestrojka. Kjo është ndoshta e treta apo e katërta që nga Revolucioni Rus dhe, në një farë mënyre, Perëndimi gjithmonë e ka pranuar si një lloj reforme të vërtetë dhe e ka ndihmuar ekonominë ruse të rigjenerohet.
Në librin tuaj keni shkruar se pothuajse të gjithë sekretarët e parë të Partisë Komuniste në Çekosllovaki janë përzgjedhur nga KGB-ja. Për më tepër që ju thoni se edhe kandidatura e Vaclav Havelit si lider i lëvizjes u miratua nga Moska. Po kështu shkruani se Vaclav Klaus, presidenti aktual çek ka qenë një bashkëpunëtor i KGB-së. Si është e mundur? Ku i bazoni ju këto përfundime?
Shikoni, nga burimet të cilat nuk do të doja t’i përmendja, dihet mjaft mirë dhe në fakt nuk ka më asnjë pikëpyetje për këtë gjë, se “Charter 77” ishte e influencuar nga KGB sovjetike, por në një pjesë edhe nga CIA. CIA e financoi këtë lëvizje nëpërmjet SOROS-it, një detaj ky mjaft i çuditshëm do të thosha, por ishte KGB që e organizoi këtë lëvizje. Ka dokumente që nuk lenë asnjë dyshim se liderët e organizatës “Charter 77” kanë marrë një sasi shumë të madhe financimesh. Jo anëtarët e thjeshtë, por disa prej liderëve u financuan mjaft. Përpara se të filloja dokumentarin dhe kërkimet e mia për librin, pata disa takime me një prej shefave të kundërzbulimit të CIA-s të asaj kohe. Unë e pyeta atë… Mos po flisni për zotin Bagley? Jo, jo është dikush tjetër, në fakt gjatë kohës që Robert Gate ishte shefi i CIA-s dhe Bagley ka qenë pak më përpara në pozicionin që ju flisni. Pra, e pyeta këtë person: si ka mundësi që ju e dinit që kjo lëvizje influencohej nga KGB dhe përsëri e financuat nëpërmjet SOROS-it? Ai buzëqeshi dhe më tha: pse, po të ishit ju në vendin tim, nuk do ta shfrytëzonit këtë mundësi? Duhet ta kuptoni që asgjë në këtë botë nuk është bardhë e zi. Kjo ishte një lojë nga të dyja palët. Duhen kuptuar momentet, në atë kohë rusët kërkonin në mënyrë të dëshpëruar ndryshimin e sistemit; dhe përse amerikanët duhet të thoshin JO? Të gjithë kërkonin largimin e komunizmit, kështu që secili punoi për interesin e vet. Por kishte një problem, presidenti Bush hezitoi të ndërhynte në ato momente, pasi kishte frikë reagimin rus, që nuk donin që amerikanët të përfshiheshin shumë në këto ndryshime, kështu që në një farë mënyre ata që ishin mbrapa Gorbaçovit bënë çfarë të donin.
Pra, ju thoni që amerikanët deklaruan fitoren mbi komunizmin. Mori fund, dosja u mbyll për këtë histori?
Po, në një farë mënyre po. Po çfarë mund të bëjnë politikanët amerikanë? Amerika fitoi, kush mund ta vërë këtë gjë në dyshim?
Ju shkruani se figurë e rëndësishme për ne, që të kuptojmë planin e mashtrimit të perestrojkës të krijuar nga KGB-ja, është Juri Andropov, shefi legjendar i KGB-së. A mund të na thoni më shumë rreth Andropov dhe planit të tij? Në Shqipëri Andropov nuk është shumë i njohur, edhe pse disa nga udhëheqësit më të vjetër komunistë e kanë takuar atë personalisht gjatë viteve ’60…
Shikoni, askush nuk di gjë mbi Andropovin. Ai ishte një figurë hije, i cili i rrinte larg publikut dhe publicitetit. Shumë privat.
Ai ka qenë personi që u mor me revolucionin hungarez, apo jo?
E saktë dhe duhet të ketë qenë momenti që e lançoi në një karrierë të shkëlqyer. U mor me shtypjen e kryengritjes në Hungari dhe që prej atij momenti u ngjit në hierarki. Kur perestrojka u shfaq në Bashkimin Sovjetik, media perëndimore filloi të interesohej për këtë figurë. Kush është ky njeri, pyesnin gazetarët, të cilët nuk kishin asnjë ide mbi të. Dhe kështu ai krijoi një propagandë për vete. Janë disa qindra artikuj të shkruar mbi të në median perëndimore, p.sh si ai luante shah, si kërcente me muzikë perëndimore, çfarë pëlqente të pinte etj., por që të gjitha janë gënjeshtra, se askush nuk di asgjë mbi të. Jan Pacepa në fakt shkon më shumë në teorinë e tij, kur shkruan se KGB testoi këto lloj teknikash me Perëndimin nëpërmjet Çausheskut. Çaushesku ishte një eksperiment i KGB-së se si një lider komunist mund të jetë miqësor dhe i njohur me publikun perëndimor. Siç mund ta dini, Çaushesku ishte i famshëm në Perëndim. Presidenti Karter e donte shumë. Në një farë mënyre, të njëjtën gjë bënë me Andropovin, por për të askush nuk dinte asgjë me të vërtetë.
Pra, sipas burimeve tuaja, perestrojka ka qenë një program i ideuar nga Andropovi?
Po, sipas dokumenteve të Vladimir Bukovskit. Po, sipas Bukovskit, Andropovi ka qenë babai i mashtrimit të quajtur “Perestrojka”.
Do të doja të debatoja me ju, duke ju pyetur: A mendoni se kjo mund të jetë një teori e së djathtës në Amerikë, e cila mund të pretendojë se komunizmi nuk ka rënë në ish-Bashkimin Sovjetik? A nuk mendoni se ju dhe njerëzit që besojnë në këtë mundësi, jeni duke krijuar një teori konspirative paralele?
Jo, nuk mendoj kështu. Duhet ta dini se kjo ide nuk pëlqehet as nga e djathta dhe as nga e majta këtu në Amerikë. Forcat që e mbështesin këtë ide në fakt, janë oficerë të CIA-s tashmë në pension apo në prag të tij, ish të arratisur nga sistemi sovjetik, si dhe një pjesë historianësh të çështjeve ruse. Sigurisht këto forca janë në minorancë. Asnjë politikan amerikan apo oficer i inteligjencës që është ende aktiv nuk mundet të shprehet mbi këtë çështje./Auron Tare
